Odpowiadam Netanjahu

Poniższy tekst jest z przygotowywanej, prywatnej książki o rodzinie mojej żony. Dotyczy wypadków związanych z ukrywaniem Żydów przez moją teściową, wtedy Janinę Sęczek (urodzoną w 1919 roku) i jej koleżankę w rodzinnym domu w Toporowie na Podlasiu. Omawiany okres dotyczyć może roku 1939 – 1940. Moja teściowa, ani jej rodzice, nigdy nie podnosili sprawy ukrywania Żydów w czasie wojny. Uważali to za coś naturalnego, choć tych Żydów nawet nie znali.

„W 1939 roku miasto powiatowe Łosice, do którego przynależały Chotycze i Toporów, liczyło 5730 mieszkańców. Prawie połowę z tego, bo aż 48% stanowili Żydzi. We wsiach raczej Żydzi nie mieszkali, bo rolnictwem się nie parali. Kiedy przyszli Niemcy, wiadomo, co z Żydami się działo od początku wojny. W Łosicach utworzono getto, do którego spędzono wszystkich Żydów, a potem ich wywieziono. W pierwszych dniach okupacji w Łosicach z Żydami działy się podobno rzeczy straszne, ale opowieści te nie zawsze można było traktować jako wiarygodne, dlatego o nich nie wspominam. Rodzice też o tym nie chcieli opowiadać, a i zainteresowania w tym kierunku z naszej strony nie było. Wiemy tylko, że tato, który miał kolegę Żyda w szkole podstawowej, znał się z nim do wybuchu wojny. Ostatni raz właśnie widział go po stronie getta w Łosicach, ale tym razem nic nie mógł mu pomóc. Jak to wspominał – serce mu się krajało.

            Ludzie też opowiadali, że widzieli leżącą na chodniku w rynku zabitą Żydówkę. To była wyjątkowo piękna dziewczyna, której uroda wszystkich urzekała. Była może córką jakiegoś sklepikarza?

            Ludzie wtedy opowiadali o wyrzucanych przez Niemców przez okna rozrywanych poduszkach z pierzem, w których szukali złota i biżuterii.

            Żydów z getta wywieziono do Treblinki.

            W domu Sęczków w Toporowie ukrywano dwoje młodych Żydów. Mam wrażenie, że był to chłopak i dziewczyna. Chłopak był na pewno. To było na samym początku wojny i nie przebywali długo, może kilka miesięcy. Szczególnie nimi opiekowała się Janina i Gieńka Tarasianka. Jak wyglądała pomoc tym Żydom, to dokładnie nie wiadomo. Mama też niewiele opowiadała, ale fragmenty niektórych wspomnień zapamiętałam.

            Ci Żydzi przebywali w mieszkaniu, a jak jechali Niemcy od strony Meszek, a częściej od strony Chotycz, to wtedy było hasło – „Niemcy!” i mama z Żydami uciekali do stodoły, gdzie po lewej stronie w sąsieku przygotowana była kryjówka. Pod wymłóconą słomą powiązaną w snopki był wąski tunel, w którym można było przechodzić na kolanach. Na końcu tunelu było rozszerzenie, w którym można było usiąść. Po wejściu do tunelu w otwór wciągało się dwa snopki i z zewnątrz nie było niczego podejrzanego. Wcześniej były robione próby, jak to z zewnątrz wyglądało. Właściwie to musiało być tam bardzo ciemno, choć może tunel dochodził do ściany z desek i może przez szpary prześwitywało trochę światła.  Czasami Żydzi siedzieli tam sami dłużej i wtedy mama z Gieńką zanosiły im jedzenie.

            Tu trzeba przypomnieć, że za ukrywanie Żydów w Polsce groziła śmierć i to całej rodziny. Z czasem przetrzymywanie Żydów stawało się coraz bardziej niebezpieczne. Niemcy dokładnie sprawdzali domy i budynki gospodarcze. Zdarzyło się gdzieś, że kłując słomę metalowymi szpikulcami, natrafili na Żyda. Dziadek też bał się z tego powodu, że się wyda, że oni ukrywają Żydów. W domu było jeszcze pięcioro młodszego rodzeństwa mamy.

            Nie wiadomo dokładnie kiedy i w jakich okolicznościach Żydzi odeszli którejś nocy. Podobno odprowadzał kogoś Zygmunt Sęczek.

Któregoś dnia wiosną 1988 roku pod dom Sęczków w (…) zajechał samochód. Do domu wszedł zupełnie nieznajomy mężczyzna, przedstawił się i wytłumaczył, dlaczego tu się znalazł. Adres dostał od (…), który mieszka z rodziną w Toporowie w domu, w którym mieszkała w czasie wojny i po wojnie rodzina Sęczków. Wujkowi Kazikowi i wujence dalej nic to nie mówiło. Dopiero, gdy mężczyzna powiedział, że jest Żydem i był ukrywany przez Sęczków na początku wojny, wujek przypomniał sobie tamtą, dawną historię. I choć był wtedy jeszcze mały, bo miał zaledwie jedenaście lat, bardzo to spotkanie go zainteresowało.

            Nie znam szczegółów tego spotkania, ale z informacji od rodziców wiem, że wujostwo nie nakierowało tego Żyda na mamę, która zaangażowana była w jego ukrywanie, choć o Jankę pytał.  Ciekawa była, jak wyglądał i czy ją zapamiętał. Nie mogła pogodzić się z tym, że z (…) do (…) jest tak blisko, że koło (…) nawet przejeżdżał, jadąc z Podlasia i nie spotkali się. Było jej bardzo przykro. Płakała.

            Ocalały Żyd, jakoś chciał się zrewanżować za to, że rodzina Sęczków go ukrywała, choć krótko, i zaprosił na swój koszt, prawdopodobnie, wujka Kazika do Izraela. Wujek nie chciał jechać, bo może sam nie dałby sobie rady i ostatecznie pojechała jego córka.”