Ciekawe historie - Małe wydawnictwa Dzierżoniowa

Obok dużych dzierżoniowskich wydawnictw działał szereg małych wydawnictw, które jednak miały wpływ na życie kulturalne miasta.

Jednym z mniejszych wydawnictw była firma w Rynku 29 (na mapie nr 8), która prowadził Georg Samek. Mimo, że było to małe wydawnictwo, to jednak było ono samowystarczalne. Georg Samek z zawodu był restauratorem i prowadząc wydawnictwo z drukarnią, prowadził także restaurację. W 1886 r. założył drukarnię, która specjalizowała się w druku książek i kart pocztowych. To rzadki przypadek wśród dzierżoniowskich małych wydawnictw, aby wydawnictwo połączone było z drukarnią. Tym bardziej zastanawia fakt, dlaczego zachowała się taka mała liczba kart pocztowych tej firmy. Być może Samek zajmował się drukiem prac zleconych innych małych wydawnictw dzierżoniowskich.

Małe wydawnictwo prowadził także Bernhard Dressler, który urodził się 10 marca 1869 r. w Michałkowej w powiecie wałbrzyskim. Ożenił się z Marie Auguste z domu Galow. Dressler. Swoje wydawnictwo i drukarnię w Dzierżoniowie założył w 1892 r. przy ul. Świdnickiej 7 (na mapie nr 9). Był właścicielem budynku, w którym mieścił się zakład i sklep, a także właścicielem domu jednorodzinnego z wielkim ogrodem przy ul. Zielonej (brak numeracji). Firma stała się dobrze prosperującym zakładem drukarskim. W budynku drukarni Bernhard Dressler otworzył dodatkowo sklep z artykułami papierniczymi i piśmienniczymi. W 1930 r. firmę zaczął prowadzić urodzony 3 października 1897 r. Karl Reinhold Oswald Dressler – syn Bernharda Dresslera. Używał on tylko pierwszego imienia Karl. Żona Bernharda Dresslera zmarła 17 października 1932 r., a Bernhard 19 grudnia 1939 r. 22 maja 1940 r. Karl Dressler został samodzielnym właścicielem firmy. Oprócz działalności drukarskiej w firmie wykonywano skład książek, jednak najbardziej wydawnictwo znane jest z kart pocztowych (oznaczenie kart pocztowych BDiR skrót od Bernhard Dressler In Reichenbach). Zatrudniano w niej około 30 osób. Roczny obrót wynosił około 300 tys. marek.

Inne małe, dzierżoniowskie wydawnictwo działało w latach dziewięćdziesiątych XIX w. Było to wydawnictwo kart pocztowych niejakiego R. Weissa, o którym brak bardziej szczegółowych informacji.

Jedno z bardzo małych wydawnictw dzierżoniowskich założył Otto Hellmann w Rynku 51 (na mapie nr 10). Hellmann prowadził tutaj również sklep z materiałami piśmienniczym i wypożyczalnię książek. Nakładem dzierżoniowskiego wydawnictwa Otto Hellmanna ukazywały się mapy Gór Sowich autorstwa Hermanna Henkla (H. Henkel, Henkels Wegekarte des Eulengebirges mit der Bezeichnung der Wege in den ihnen zukommenden Farben und 3 Nebenkarten, Reichenbach 1919.), ale ich druk odbywał się przeważnie w drukarniach świdnickich. Trudno ustalić, od kiedy i jak długo działało wydawnictwo Otto Hellmanna. Podstawowym źródłem utrzymania Hellmanna był sklep z artykułami papierniczymi, który prowadził co najmniej do 1928 r.

W Dzierżoniowie przy ul. Bohaterów Getta 6 (na mapie nr 13) działało także małe wydawnictwo, które prowadził Gustav Leichtmann. Prowadził on tutaj także sklep z materiałami piśmienniczymi. Z początkiem XX w. następcą Gustava Leichtmanna, który zaczął żyć jako rentier, był Otto Menke. Wydawnictwo skupiało się przede wszystkim na produkcji kart pocztowych metodą ręcznie kolorowanej litografii, ukazujących przeważnie małe miejscowości w Górach Sowich. Otto Menke (swoje karty pocztowe oznaczał swoimi inicjałami i pierwszą literą miejscowości Dzierżoniowa: O.M.R. – Otto Menke Reichenbach).

Małe wydawnictwo prowadził także Hermann Hold, który urodził się w 1875 r. Mając ponad 20 lat, zetknął się z przemysłem drukarskim i wydawniczym w dzierżoniowskim wydawnictwie „Reichenbacher Tageblatt”. Pracował tam około 15 lat, w tym jako kierownik drukarni. Zdobył nie tylko doświadczenie, ale także fundusze (jako kierownik zarabiał około 150 marek miesięcznie) na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej. Zaoszczędził około 2 tys. marek i w 1910 r. otworzył wydawnictwo wraz z drukarnią. Początkowo firma mieściła się w Rynku 19 (na mapie nr 11) w budynku, którego właścicielem był Josef Bannert, a co najmniej od 1928 r. w budynku przy ul. Kościelnej 3 (na mapie nr 12), którego stał się właścicielem. Na rozwój własnej działalności uzyskał także pomoc od swojego teścia Opitza (z zawodu gwoździarza). Doświadczenie zawodowe Hermanna Holda pozwoliło mu na poprowadzenie drukarni w sposób fachowy i przemyślany. Jego niewielka drukarnia zatrudniała 3–4 osoby; została wyposażona w odpowiednie maszyny za około 10 tys. marek. W pracy pomagała również żona i syn Holda. W papier, którego zapasy w 1910 r. oceniane były na około 4–5 tys. marek, Hermann Hold zaopatrywał się w dużych składach. Uzyskiwał około 30 tys. marek rocznego obrotu. W latach 20. XX w. Hermann Hold wydawał m.in. popularne kilkustronicowe śpiewniki na wesela. Były to indywidualnie zamawiane przez parę młodą zestawy piosenek jak np. wydany na wesele śpiewnik: Tafel Lied zur Vermählungs-Feier des Fräulein Hilda Herzog mit Herrn Alfred Fleischer Nieder Peilau 2 V 1925. W latach 30. XX w., w okresie walki wyborczej, Hermann Hold drukował ulotki NSDAP.

Jednym z najmniej poznanych dzierżoniowskich wydawnictw było wydawnictwo, które prowadził Carl Janowski (na mapie nr 14), mieszczące się w dawnym domu Augusta Sadebecka w Rynku (budynek nie istnieje). Carl Janowski produkował niewielkie ilości kart pocztowych metodą litografii ręcznie kolorowanej. Bardzo mało znaną drukarnię przy ul. Mostowej (budynek nie istnieje) prowadził Hermann Lehr.

                                                                                                                 
                                                                                                                  dr Rafał Brzeziński

Zdj 1 – Fragment planu Dzierżoniowa z około 1910 r. z naniesioną lokalizacją wydawnictw (zbiory Muzeum w Dzierżoniowie)

Zdj 2 – Wydawnictwo Bernharda Dresslera, ul. Świdnicka 7

Zdj 3 – Wydawnictwo Gustava Leichtmanna, a później Otto Menke, ul. Bohaterów Getta 6

Zdj 4 – Wydawnictwo Otto Hellmann, Rynek 51

Zdj 5 – Wydawnictwo Hermanna Hold, ul. Kościelna 3